Brain Rot (từ gốc tiếng Anh, nghĩa bóng là “thối não”) là một thuật ngữ văn hóa mạng dùng để chỉ trạng thái suy giảm tinh thần hoặc trí tuệ của một người, đặc biệt là do tiêu thụ quá mức các nội dung trực tuyến tầm thường, lặp đi lặp lại và chất lượng thấp. Nói cách khác, khi bạn dành hàng giờ mỗi ngày để cuộn feed Facebook, xem meme vô nghĩa hoặc các video TikTok ngắn không mục đích, bộ não sẽ dần cảm thấy “mệt mỏi” và kém tỉnh táo. Các nhà ngôn ngữ học của Đại học Oxford cũng chú ý đến “brain rot” như là biểu hiện của thời đại số: trong báo cáo từ điển của họ, “brain rot” (dịch là “sa sút tinh thần/trí tuệ”) được định nghĩa là hậu quả của việc quá tải với những nội dung online vô bổ. Thuật ngữ này đã bùng nổ thành hot trend đến mức được Oxford chọn làm Từ của năm 2024.
Nguồn gốc và sự phổ biến
Mặc dù là “hiện tượng mạng xã hội” hiện đại, gốc từ “brain rot” thực ra xuất hiện từ rất lâu. Đầu tiên, nhà văn Henry David Thoreau trong tác phẩm Walden (1854) đã dùng hình ảnh “thối rữa não” để phê phán xu hướng hạ thấp các giá trị tư duy phức tạp của xã hội thời đó. Thoreau viết: “Không có nỗ lực nào để chữa bệnh thối rữa não – một căn bệnh lan rộng và chết người hơn nhiều”. Tuy nhiên, định nghĩa hiện đại của “brain rot” gắn bó với văn hóa Internet. Từ giữa những năm 2000, một số cộng đồng mạng tiếng Anh bắt đầu dùng “brain rot” để chỉ việc ngồi hàng giờ “ăn” các chương trình TV hẹn hò, chơi game hay lướt web vô nghĩa.
Đến thập niên 2010, thuật ngữ này lan rộng trên Twitter, Discord và nhiều diễn đàn Gen Z, rồi bùng phát mạnh mẽ vào năm 2020 – 2021 khi TikTok và các nền tảng video ngắn lên ngôi. Từ năm 2023 đến 2024, tần suất dùng từ “brain rot” tăng vọt khoảng 230% trên mạng, theo báo cáo của Đại học Oxford. Sức ảnh hưởng của nó lan ra toàn cầu khi các xu hướng mạng (memes, video hài ngắn) được người trẻ khắp nơi lan truyền chóng mặt. Việc Oxford chọn “brain rot” làm Từ của năm 2024 càng khẳng định mức độ phổ biến của trào lưu này trong giới trẻ hiện đại.
Các biểu hiện thường thấy
Brain Rot không phải là bệnh lý chính thức, mà là cách miêu tả cảm giác “não mụ mẫm” do dùng mạng xã hội quá đà. Những biểu hiện điển hình có thể kể đến:
-
Tiêu thụ hàng loạt meme và video ngắn vô nghĩa: Bạn có thể thấy mình “ngốn” từng loạt meme kỳ quặc hoặc clip ngắn trên TikTok/YouTube Shorts mà không nhớ nội dung sau đó. Ví dụ, chuỗi video “Skibidi Toilet” (do Alexey Gerasimov tạo) – với hình ảnh hoạt hình đầu người quay trên bệ toilet – đã đạt hơn 164 triệu lượt xem nhưng bản thân không mang nhiều ý nghĩa sâu sắc. Tương tự, các xu hướng mạng như thử thách “Grimace Shake” tại McDonald’s, video mukbang (thử ăn khổng lồ) hay meme “Only in Ohio” đều bị giới trẻ gán mác brain rot vì chỉ mang tính giật gân, giải trí nhất thời.
-
Dùng nhiều từ lóng, ngữ pháp “chập choạng”: Brain Rot còn được nhận dạng qua việc lặp lại các tiếng lóng mạng xã hội. Giới trẻ Gen Z – Gen Alpha đang tích hợp rất nhiều từ như “skibidi”, “rizz”, “gyatt”, “fanum tax”… vào giao tiếp hàng ngày. Những từ này không có ý nghĩa rõ ràng, nhưng gói gọn tinh thần “thối não” của trào lưu. Việc mọi người dễ dàng hiểu và chia sẻ cùng một bộ tiếng lóng mạng giúp kết nối họ lại với nhau theo cách hài hước, đồng thời nhấn mạnh sức mạnh của văn hóa meme trong việc định hình ngôn ngữ giới trẻ.
-
Tích tụ thói quen lướt nhanh liên tục: Một biểu hiện khác là khả năng không thể ngồi yên với các nội dung dài. Các bạn trẻ thường tăng tốc độ xem video hoặc bỏ qua hẳn những clip quá vài phút vì đã quen với TikTok/Shorts “chớp mắt trôi qua” chỉ trong vài giây. Theo khảo sát tại Việt Nam, nhiều sinh viên thừa nhận TikTok và YouTube giống như “bẫy thời gian”, khiến họ trì hoãn việc học và dành khoảng 4–5 giờ mỗi ngày để lướt điện thoại. Điều này càng khẳng định thói quen của brain rot: thay vì lựa chọn nội dung ý nghĩa, người dùng bị cuốn vào vòng lặp “feed” ngẫu nhiên do thuật toán tạo ra.
Tác động tích cực
Brain Rot nghe có vẻ tiêu cực, nhưng hiện tượng này cũng có mặt tốt ở chỗ nhất định. Đối với nhiều bạn trẻ, việc xem một chầu meme bất tận hay “làm não thối” đôi khi là cách để xả stress, giải tỏa áp lực cuộc sống. Theo một nghiên cứu xã hội học, brain rot trên TikTok được xem như một “thể loại giải trí” giúp người trẻ vô hiệu hóa tạm thời bộ não, tạo cảm giác tĩnh lặng giữa những hỗn loạn thông tin. Nhiều bạn tâm sự họ biết rõ đó chỉ là nội dung “vô bổ”, nhưng việc cười đùa với nó giúp tâm trạng tốt lên, đối phó với căng thẳng trong học tập/làm việc.
-
Kết nối và sáng tạo: Hài hước trên nền văn hóa meme của Brain Rot giúp gắn kết bạn bè. Khi cùng cười với các trò đùa mạng lạ lẫm, các nhóm bạn sẽ dễ có “inside jokes” và cảm giác đồng điệu. Ngoài ra, tham gia các trào lưu meme mở ra không gian sáng tạo: người trẻ nắm bắt xu hướng mới, tự biến tấu nội dung thành trò vui cho riêng nhóm mình. Như một sinh viên bình luận: “Khi trend meme underground mà bạn bè cùng biết, đó là cảm giác thật sự vui và tạo sự gắn kết”.
-
Giảm căng thẳng, thư giãn: Xem Brain Rot có thể giống như một “khoảng nghỉ ngắn” cho não bộ. Những video cười ngắn, các khoảnh khắc hài hước trên TikTok giúp sản sinh hormon vui vẻ, giảm lo âu và cảm giác mệt mỏi. Các chuyên gia nhận định dạng nội dung nhẹ nhàng, ít đầu tư về cảm xúc như vậy thỉnh thoảng rất cần thiết để cân bằng tâm trạng. Trong một thế giới đầy bất ổn, Brain Rot đóng vai trò như một “ốc đảo bình yên” giữa cơn bão thông tin căng thẳng.
Tác động tiêu cực
Dù có vài lợi ích tâm lý nhất định, Brain Rot kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng nếu lạm dụng.
-
Giảm tập trung và khả năng tư duy sâu: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra việc lướt mạng xã hội quá mức làm suy yếu não bộ. Việc tiếp xúc thường xuyên với thông tin nhanh, ngắn có thể giảm chất xám ở vùng vỏ não trước trán, nơi điều khiển khả năng lập kế hoạch và tập trung. Điều này có nghĩa khả năng ghi nhớ kém đi và khó tiếp thu kiến thức mới. Thực tế cho thấy sinh viên dùng mạng trong lúc học có hiệu suất kém hơn tới 30% so với bình thường, do phải chia sẻ sự chú ý giữa học và lướt điện thoạ.
-
Giảm chiều sâu hiểu biết: Brain Rot khiến não bộ quen với sự hời hợt. Khi nội dung chỉ toàn “giải trí ngắn”, người ta dễ mất hứng thú với những chủ đề đòi hỏi suy nghĩ nghiêm túc. Các chuyên gia cảnh báo rằng lối sống “doomscrolling” thường xuyên có thể làm giảm khả năng tư duy phản biện và sáng tạo. Ví dụ, một khảo sát của Gallup cho thấy người Mỹ càng ít đọc sách; tác giả Elaine Castillo chỉ ra TikTok và thuật toán mạng xã hội khiến nhiều người mất dần khả năng tưởng tượng và tập trung lâu trên một cuốn sách.
-
Ảnh hưởng sức khỏe tinh thần: Dành quá nhiều thời gian cho nội dung não tù tiềm ẩn nguy cơ lo âu và trầm cảm tăng cao. Sự phụ thuộc vào mạng để giải trí ngắn hạn có thể dẫn đến cảm giác trống rỗng, thiếu kiểm soát. Ở Việt Nam, khảo sát cho thấy sinh viên dùng TikTok/YouTube nhiều thường cảm thấy áp lực thời gian và khó làm chủ bản thân. Khi nghiện brain rot, bạn có thể lảng tránh các vấn đề thật sự quan trọng và chỉ tìm niềm vui nhất thời, từ đó dễ phát triển tâm lý lệ thuộc, thiếu tỉnh táo khi cần đối mặt với những việc nghiêm túc.
-
Lãng phí thời gian và kỹ năng: Thế giới việc làm yêu cầu nhiều kỹ năng nền tảng, nhưng báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) 2024 nhấn mạnh gần một nửa thanh niên thiếu các kỹ năng cơ bản để ra trường. Một phần vì họ dành hàng giờ mỗi ngày cho các nền tảng giải trí, không tạo ra giá trị lâu dài cho sự nghiệp. Nhiều video “nhỏ và vô thưởng vô phạt” cũng không giúp người xem tích lũy kiến thức gì có ích. Tóm lại, việc não bộ liên tục nhận “dinh dưỡng điện tử” kém chất lượng dần dần làm teo những khả năng học hỏi và tư duy sâu của người dùng.
Cách kiểm soát và phòng tránh
Để vừa tận hưởng các nội dung mạng xã hội vừa bảo vệ sức khỏe tinh thần, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau:
-
Giới hạn thời gian sử dụng: Đặt ra quy định cho bản thân như chỉ lướt mạng 30–60 phút mỗi ngày, và tuân thủ nghiêm túc. Hãy sử dụng công cụ quản lý thời gian (Screen Time trên điện thoại, ứng dụng Focus, hay cài đặt lịch trình thông báo) để tự nhắc nhở. Việc lên kế hoạch rõ ràng sẽ giúp bạn tập trung vào các nhiệm vụ khác (học tập, công việc) hiệu quả hơn.
-
Tắt thông báo và Pomodoro: Thông báo liên tục là “cảm giác Dopamine” ngắn hạn luôn kích thích bạn mở lại app. Hãy tắt hoặc âm hóa hết thông báo mạng xã hội để giảm sự phân tâm. Khi cần học hoặc làm việc, bạn có thể áp dụng phương pháp Pomodoro: làm việc tập trung khoảng 25 phút rồi nghỉ 5 phút. Kỹ thuật này giúp não duy trì sự chú ý và giảm nguy cơ “đa nhiệm ảo” làm suy giảm hiệu suất.
-
Nuôi dưỡng thói quen lành mạnh: Chú trọng các hoạt động offline để cân bằng: đọc sách, thể dục thể thao, gặp gỡ bạn bè ngoài đời. Nhiều nghiên cứu ghi nhận đọc sách liên tục 30 phút/ngày giúp tăng khả năng tập trung và mở rộng tư duy. Tương tự, vận động thể chất (30 phút mỗi ngày) góp phần tăng lưu lượng máu lên não, cải thiện tâm trạng và bộ nhớ. Thay vì cuộn vô nghĩa, bạn có thể tập thói quen đọc hoặc làm việc bộ não theo cách “tĩnh” hơn – từ từ tiếp thu thông tin.
-
Thực hành chánh niệm và detox kỹ thuật số: Dành thời gian “đặt điện thoại xuống” mỗi ngày, nhất là buổi sáng và trước khi ngủ. Hãy thử các bài tập chánh niệm, hít thở sâu, hoặc đơn giản là đi dạo ngoài trời – những hoạt động này giúp bạn “khôi phục” sự tỉnh táo và giảm căng thẳng. Một buổi digital detox ngắn (không dùng mạng xã hội trong một khoảng thời gian cố định) cũng có thể giúp não bộ tái tạo năng lượng, cải thiện tâm trạng và giấc ngủ.
Tóm lại, brain rot là một góc nhìn thú vị về hiện tượng mạng xã hội đang lan tràn ở giới trẻ. Đúng là những nội dung viral đôi khi chỉ mang lại tiếng cười ngắn ngủi, nhưng nếu ta biết dùng chúng có chọn lọc, giữ cân bằng giữa thời gian online và offline, não bộ sẽ không bị “thối” mà chỉ được giải trí lành mạnh. Hãy nhớ rằng mạng xã hội là công cụ – bạn hoàn toàn có thể chủ động điều khiển nó thay vì bị nó kiểm soát.
Nguồn: Các phân tích và số liệu trong bài được tham khảo từ các báo cáo khoa học và bài
https://en.wikipedia.org, https://medium.com
